ԳՅՈՒՂԻՑ ԳՅՈՒՂ. ՄՏՈՐՈՒՄՆԵՐ ՍՅՈՒՆԻՔԻՑ - ՄԱՍ 2 | VILLAGE TO VILLAGE: REFLECTIONS FROM SYUNIK - PART 2
Նախորդ հատվածում նկարագրվեց երկար ճանապարհի սկիզբը՝ բազում էմոցիոնալ պահերով և անբացատրելի ապրումներով։ Ճանապարհը դեպի Սյունիք լի էր բացահայտումներով։ Վերջին պատերազմից հետո Սյունյանց լեռները յուրովի փոխել էին իրենց դիմագիծը։ Մերօրյա հերոսներին բացահայտելու համար երբեմն անհրաժեշտ է նայել մեր կողքին ապրող մարդկանց, նրանց առօրյային։ Ոսուցիչ-առաջնորդները ամեն մեկն իրենց տեղում և դերում կատարում են ամենօրյա հայրենանվեր ահռելի աշխատանքը։
ՃԱՄՓՈՐԴՈՒԹՅՈՒՆ ԹԱՍԻԿ ԳՅՈՒՂ։
Ճանապարհում ենք երեխեքին, երեքս էլ ծանրացած ենք։
-Ռուբիկ, երեխեքը պատմում էին, որ համայնքից մարդկանց հիմնական մասը դուրս էր եկել էդ օրերին, դու ինչի՞ դուրս չեկար, չէիր վախենու՞մ։
-Վախենում էի, բայց քանի դեռ էստեղ որևէ բանով կարողանում էի պիտանի լինել, ո՞նց դուրս գայի (որևէ բանով պիտանի լինելն, իհարկե, շատ մեղմ է ասված)։ Ես իրենց ռազմագիտություն էլ եմ տալիս (Ռուբիկը քիմիայի ուսուցիչ է)։ Հաճախ ենք խոսել էս թեմաներից։ Ամեն ինչ սուտ կլիներ իրենց համար։ Ես եթե դուրս գայի, հետո ո՞նց էի երեխեքի աչքերի մեջ նայելու, ուրեմն պիտի էլ հետ չգայի։
-Ի՞նչը տարբեր կլիներ, եթե Աղիտուն հենց քո ծննդավայր գյուղը լիներ, ոչ թե դու տեղափոխված լինեիր էստեղ ժամանակավոր։
-Երկուսն էլ իմ հայրենիքն են։ Ես էստեղ լինելով իմ տանեցիների համար էլ եմ ավելի հանգիստ։ Իրենց համար էլ մնացի։
-Ի՞նչ է հայրենիքը քեզ համար։
-Հայրենիքը իմ պատիվն ա։
Լռում ենք։
-Բայց հասկանու՞մ էիր, որ ինչ-որ պահի կարող էր արդեն «ուշ լինել» ու եթե անգամ ուզենայիր դուրս գալ, այլևս չէիր կարողանա։
-Հա, իհարկե հասկանում էի…
Հիշեցի 11-ամյա Տաթևին, որ ասում էր, թե հաջորդ անգամ թույլ չի տալու ծնողներին պատերազմական իրավիճակում իրեն գյուղից դուրս հանել։ Օրինակ ծառայելը, իհարկե, սովորեցնելու լավագույն ճանապարհն է։ Ինչ լավն էին երեխեքը, չափից շատ ու ժամանակից շուտ հասունացած երեխեքը։ Պատերազմը թույլ չի տալիս երեխա մնալ։
-Էս հատվածում միշտ շփոթում եմ Ռուբիկ, վերևո՞վ էի գնում։
-Հա Տաթև ջան։
Ու ծիծաղելով պատմում եմ, թե ինչպես է Նատալին ամեն անգամ շփոթացրել՝ աջ ու ձախի տեղերը խառնելով Աղիտուից Թասիկ ճանապարհին։ Միշտ ճշտող հարց էի տալիս ձեռքի շարժումով՝ «է՞ս աջը, Նատալի»։ Շուտով կհասնենք Նատալիի մոտ, Սիսիանի շրջանի Թասիկ գյուղ։ Տարօրինակ անուն է, նախկին անունը՝ Թազագյուղ, «Թազաքենդ»-ի «հայկական» տարբերակը։ Գյուղը թասի մեջ կարծես լինի, դրանից էլ այդ անունն է ստացել։ Թասիկից հետո ևս երկու գյուղ է, ու Նախիջևանը։
Նատալին որոշակի պարբերականությամբ զանգում է, որ տեսնի՝ ինչ եղանք։ Կատակում է՝ «Խատիկոն եմ դարձել՝ մեռա ձեզ սպասելով»։ Պատմում եմ, մեքենայում լիաթոք ծիծաղում ենք՝ երևի նաև կուտակված էմոցիաները բաց թողնելով։ Աղիտուից Ռուբիկի հետ շարժվել ենք դեպի հաջորդ գյուղը՝ Թասիկ։ Ճանապարհը երկար չի, բայց փոսերն են երկար։
Արդեն մութ է, Ռուբիկը դժվարությամբ, բայց ճշգրիտ հիշում է Նատալիենց տան տեղը։ Դռան առաջ անհամբեր կանգնած է։ Ամուր գրկում ենք իրար՝ բոլորս ունենք դրա կարիքը։ Նատալին ապրում է տեղացի ընտանիքի հետ։ Ժպիտով և հյուրընկալ կերպով դիմավորում են մեզ՝ տարօրինակ ժամի հյուրերին, մենք էլ ներողություն ենք խնդրում ուշ այցի համար։ Տանտերը ուղղում է՝
-Նատալիի տուն եք եկել, ինքն էլ իմ աղջիկն ա, ինչ կա որ։
Արդեն պարզ է՝ սիրված է։ Տանտիրոջ աղջիկը համատեղությամբ նաև Նատալիի աշակերտուհին է։ Սկսում ենք կես կատակ հարցուփորձը։
-Իր գալուց հետո մեր կյանքը լրիվ փոխվել ա, մենք լրիվ ուրիշ մարդ ենք դարձել։
-Ի՞նչ նկատի ունես, ինչո՞վ է փոխվել։
-Դե ավելի հետաքրքիր ա դարձել կյանքը, դասերը, դասերից դուրս հետաքրքիր բաներ ենք անում, օրինակ ջերմոց ենք սարքել գյուղում։
-Բա դուք ինչպե՞ս եք փոխվել։
-Դարձել ենք ավելի համարձակ, էն ժամանակ չէինք խոսում, հիմա մտածում ենք՝ ինչ խնդիրներ կարանք լուծենք մեր գյուղում,- ոգևորված պատմում է Լիանան, մեկ էլ հոգոց հանում,-չեմ պատկերացնում՝ ինչ ենք անելու, որ Միսս Նատալին գնա։
Թասիկի դպրոցում երկու տասնյակից պակաս աշակերտներ են սովորում։ Սեպտեմբերյան սրացումները զգացել են նաև գյուղում։
-Ես քնած էի, պապան արթնացրեց, ասեց, որ չվախենամ, կրակում են, ու տարավ ինձ նկուղ։
-Բա ի՞նչ էիր մտածում, վախեցար՞։
-Հա, մտածում էի բա որ մեր գյուղը գրավեն։
-Գնացի՞ր գյուղից։
-Չէ, ուր գնայի, էս ա մեր տունը։ Հետո արդեն սովորեցի ձեներին, էլ չէի վախենում, մինչև անցավ։
Իսկ իրականում պատմելիս մինչև հիմա լարվում էր…
Նատալին երկու աշակերտի հետ դուրս էր եկել համայնքից, երեխեքը մի քանի օր իրենց տանն էին մնացել, շրջել Երևանով, ցրվել։ Չի սիրում էդ մասին խոսել, բայց պատմում է համայնքում եղած օրերի մասին։
-Իրավիճակն էնպես էր, որ ամեն պահի պետք ա պատրաստ լինեիր կտրուկ զարգացումների, հրատապ որոշումների, որ ամենաբարդն ա՝ ինքնակարգավորման, քանի որ դու արդեն ոչ միան միայն քեզ համար, այլև աշակերտներիդ առաջ էիր պատասխանատու։ Ամենադժվարն էն էր, որ երեխեքը հարցեր էին տալիս, որոնց պատասխանը ես իրականում չունեի։
-Ի՞նչ հարցեր էին տալիս։
-Բա ի՞նչ կլինի Միսս Նատալի, պիտի գնա՞նք մեր գյուղից։
-Իսկ ի՞նչ էիք անում, որ երեխաները մի քիչ «կտրվեն» իրավիճակից։
-Դե խաղում էինք, քննարկումներ անում, բայց իրենք ամեն բան հասկանում էին։
Ծանր է խոսում արդեն։
-Իսկ ինչը՞ քեզ օգնեց հաղթահարել, քեզ համար էլ էր դժվար, չէ՞։
-Երեխեքը, ու էն, որ իրենք ինձ հավատում էին։
-Ո՞րն ա եղել ամենադժվար պահը, որ հաղթահարել ես։
-Փոքրերիցս մեկը մոտեցավ, ասեց «Միսս Նատալի, ես վախենում եմ, որ մեր հայրենիքը էլ չի լինի, կվերջանա, մենք չենք լինի»…ընդհատում է խոսքը, հուզվում, մի կերպ շարունակում, որ հարցնող աշակերտը Արցախից է վերաբնակեցվել գյուղում։ Ինքը այդ պահին ոչինչ չի կարողացել ասել։
-Երբ ամեն ինչ հանդարտվեց, դպրոցում դասերը վերսկսեցինք, մոտեցա էդ աշակերտին գրկեցի, ասացի տես, որ կանք, էստեղ ենք, մեր գյուղում ենք։
Ժպտում ենք՝ երեքս էլ արցունքոտված։
Թեյի, ինձ համար՝ սուրճի սեղանի շուրջ մի տեսակ հարազատական զրույցի ենք բռնվում գրեթե անծանոթ մարդկանց հետ։ Հյուրասիրում են իրենց այգու բարիքներից ու պատմում գյուղում իրենց առօրյայի մասին։ Գյուղի հնաբնակներից են, գյուղը լքելու միտք էլ չունեն՝ չնայած բոլոր դժվարություններին։
-Մնացեք մեր տանը, էլ էս գիշերով խի՞ եք ճամփա ընկնում, լիքը տեղ կա։
-Շնորհակալ ենք շատ սրտաբաց հյուրընկալության համար։ Առավոտյան մեկ այլ համայնք պիտի գնանք՝ Ծավ։
Դռան առաջ գիշերային անորակ, բայց երջանիկ ինքնանկար ենք անում ու նստում մեքենան։ Էստեղ ենք, կանք։ Դեռ երկուսուկես ժամ ունենք մինչև Կապան հասնելը։
Շարունակելի…
In November 2022, Leadership Development Manager Tatev Karapetyan and Alumni-Ambassador Lilit Petrossian set out on a road trip to visit three Teach For Armenia school communities in the Syunik region of southern Armenia. In a series of three blogs, Tatev captures the thoughts and feelings of people in Syunik’s borderline communities.
Their trip took place in the aftermath of Azerbaijan’s attack on Armenia’s eastern border from September 13-14th. At least 23 localities in the Gegharkunik, Vayots Dzor, and Syunik regions of Armenia were hit by Azerbaijani missiles and shelling. As a result, nearly 200 Armenian service members were killed and 7,600 civilians displaced. These were the worst hostilities between Armenia and Azerbaijan since the 44-day Artsakh war in 2020.
After Aghitu village, Tasik village was the second stop on Tatev and Lilit’s road trip.
THE TRIP TO TASIK VILLAGE
Natalie Kochunts is a 7th generation Teach For Armenia Teacher-Leader in Tasik village. Tasik is located in the Syunik region near the Azerbaijani exclave of Nakhichevan. The village is named tas, or bowl in Armenian, because of its shape. Less than two dozen students are enrolled at Tasik Secondary School.
When Lilit and I arrived in Tasik village, we were greeted by Miss Natalie and her host family, which includes one of her students. We talked about daily life in the village and feasted on fruits from their garden. “When Miss Natalie moved here, our lives changed completely,” explained her student. “Classes became more interesting, we became braver, and started to think about the challenges in our village as opportunities. We worked together to build a greenhouse.”
Of course, the September attacks were on all of our minds. “I was asleep and my father came to wake me up,” shared her student. “He told me that there was shooting, but not to be afraid. We hid in our basement.” Natalie recounted the pressure of acting in an emergency and being asked many questions that she could not answer. Her students asked: “Will we have to leave our village? And, will our village continue to exist?” Once the hostilities ended and school reconvened, she hugged her students and said, “Look, we are here, we are in our village,” with tears in her eyes.
Around the table, older residents of Tasik were adamant that they would never leave their homes. They also insisted that Lilit and I stay longer and spend the night. We politely declined and gathered for a selfie, before continuing south to Kapan.
*Catch up on Tatev and Lilit’s road trip with part one of the series.